De TA is een beweging in de psychologie die ontstaan is begin jaren zeventig van de vorige eeuw, maar die nog steeds door veel trainers, coaches en therapeuten wordt gebruikt. Eric Berne is de grondlegger van de TA en T. Harris heeft veel invloed op de stroming gehad met zijn boeken ‘Ik ben oké, jij bent oké’ en in iets mindere mate met het boek ‘Blijf oké’.
De TA is een ‘gezonde psychologie’ die zich richt op groei en ontwikkeling van alle mensen. In dat opzicht is de stroming verwant met de humanistische psychologie (o.a. Maslow en Rogers) en de in deze tijd zeer gangbare positieve psychologie (o.a. Seligman en Csikszentmihalyi).
Een paar kernbegrippen uit de TA waar ik mee werk zijn:
- ego-toestanden: Ouder – Volwassene – Kind
- transacties
- levensposities
- spelen
- dramadriehoek
- winnaarsdriehoek
Ego-toestanden: Ouder – Volwassene – Kind
Ego-toestand is een consistent patroon van gevoelens en ervaringen, gerelateerd aan een corresponderend gedragspatroon. Ieder mens bezit drie identiteiten en wisselt verschillende keren per dag van de een naar de ander.
De Ouder bestaat uit je aangeleerde opvattingen en oordelen over het leven, het zijn de stemmen van je vader en/of moeder over wat goed en verstandig is. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de Kritische en beoordelende Ouder en de Zorgzame, positieve Ouder.
De Volwassene denkt, reflecteert, is realistisch, luistert en handelt. De Volwassene heeft een input (het verzamelen en verwerken van gegevens), een denkproces en een output (doen).
Het Kind bevat onze gevoelens en impulsen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie Kind-identiteiten: het Natuurlijke Kind (vrij, expressief, fantasierijk, spontaan, hartelijk), de Kleine Professor (wijs, onderzoekend, manipulatief) en het Aangepaste Kind (bang, boos, verdrietig, volgzaam). De ego-toestanden zijn niet goed of fout, maar moeten wel in balans zijn om psychisch gezond te zijn. De vraag is welke ego-toestand is in een bepaalde situatie adequaat en passend en hoe kun je die op de juiste manier inzetten?
Transacties
Een transactie bestaat uit een prikkel (non-verbaal of verbaal) die uitgaat van een persoon en een reactie van een ander. In het dagelijks spelen zich voortdurend transacties af tussen mensen; een blik, een opmerking, het optrekken van de wenkbrauwen, een handgebaar, het zijn allemaal voorbeelden van prikkels die een mens uitzendt en waar een ander op reageert. In de TA wordt onderzocht welk deel van jouw persoonlijkheid (O-V-K) de prikkel veroorzaakt en welk deel verantwoordelijk is voor de reactie. Je kunt transacties indelen in complementaire, gekruiste en dubbelzinnige transacties.
Complementaire transactie
In een complementaire transactie volgt bijvoorbeeld op een prikkel van Volwassene naar Volwassene ook een reactie van Volwassene naar Volwassene. Vb.: ‘Kun je mij zeggen hoe laat het is?’ ‘Ja, het is kwart over drie.’
Gekruiste transactie
In een gekruiste transactie wordt er vanuit een andere, niet-verwachte, egopositie gereageerd. De lijnen in het O-V-K diagram kruisen elkaar. Vb.: ‘Kun je mij zeggen hoe laat het is?’ ‘Zou jij langzamerhand niet eens zelf een horloge moeten gaan dragen.’
Dubbelzinnige transactie
In een dubbelzinnige transactie zit een verborgen boodschap. De verborgen boodschap wordt aangegeven met een onderbroken lijn. Vb.: ‘Je kunt zeker niet komen werken vandaag?’ (verborgen boodschap: je bent een slapjanus) ‘Ik ga mijn best doen om er wel te zijn’ (verborgen boodschap: ik doe er juist alles aan).
Levensposities
De vier levensposities van de TA zijn gebaseerd op het wel of niet oké-zijn van jezelf en de ander. In het volgende diagram is dat schematisch weergegeven.
De gezonde en nastrevenswaardige positie is de winnaarspositie van ‘ik ben oké, jij bent oké’ die vanuit een positieve grondhouding gericht is op wederzijds respect en effectieve communicatie. De overige posities waarbij iemand niet-oké is, komen voort uit een reeds vroeg in het leven genomen beslissing. Een beslissing die onder druk genomen is en waar iemand nu voor vecht om dat idee bevestigd te zien in zijn huidige leven en omgeving. ‘Zie je wel dat de mens niet deugt…’
Spelen
Op het moment dat er niet vanuit de grondhouding ‘ik ben oké, jij bent oké’ wordt gecommuniceerd en geleefd, gaan mensen ‘spelen’ beoefenen waarmee ze die andere levenspositie proberen te bevestigen. Eric Berne heeft meer dan 100 spelen geanalyseerd o.a. in zijn bestseller ‘Mens erger je niet’. Mensen die leven vanuit de grondhouding dat de mens niet deugt spelen bv met elkaar het spel ‘Is het niet vreselijk’ waarbij je samen in een gesprek m.b.v. Ouder-, Kind- en dubbele boodschappen je even heerlijk boos en ongerust kunt maken over waar het in hemelsnaam naartoe moet met deze wereld.
In spelen nemen mensen afwisselend drie posities in: Aanklager, Redder en Slachtoffer (dramadriehoek). De mensen die dit spelen blijven binnen de driehoek, maar kunnen wel steeds van positie wisselen. Alleen het activeren van de Volwassene kan dit spel beëindigen en ervoor zorgen dat de dramadriehoek verlaten wordt. Een belangrijk hulpmiddel om de Volwassene te activeren is om over en namens jezelf te gaan praten en niet over anderen. ‘Hoe is dat voor jou persoonlijk als hij zo tegen je praat?’ in plaats van ‘wat vind jij van zijn gedrag?’
